Της Λένας Τσουκαλά
Photo credits: Dimitris Vetsikas από το Pixabay
Η σχέση της χαρουπιάς [τερατζιάς] με την Κύπρο έχει τις ρίζες της βαθειά μεσ’ την ιστορία. Η αλήθεια είναι ότι υπό μια ετυμολογική έννοια, μια από τις παλαιότερες ονομασίες της Κύπρου οφείλεται σ’ αυτό το ταπεινό δέντρο. Γιατί κάποτε η Κύπρος λεγόταν Κεράστεια, Κεραστία, Κεραστιά, Κεραστίς, λέξεις που ετυμολογικά – τουλάχιστον- έχουν τη ρίζα τους στο παλιό όνομα της χαρουπιάς, που τότε λεγόταν κερατέα – ξυλοκερατέα και θεωρείτο το δέντρο σύμβολο του νησιού. Μάλιστα, ο καρπός της ήταν τόσο πολύτιμος για τους χωρικούς- αφού τα χαρούπια αποτελούσαν εκείνη την εποχή, την κυριότερη πηγή εισοδήματος του αγροτικού κόσμου -και δίκαια τον χαρακτήριζαν ως «μαύρο χρυσό». Από τότε μέχρι σήμερα, όμως, η πορεία της χαρουπιάς, πέρασε από χίλια μύρια κύματα… Τα τελευταία χρόνια οι πλείστοι σνομπάραμε το ταπεινό χαρούπι και κανείς δεν ενδιαφερόταν για την ύπαρξή του. Εκτός από τους γεωργούς, που κάθε καλοκαίρι, κάτω απ’ τον καυτό Αυγουστιάτικο ήλιο, μάζευαν υπομονετικά τους καρπούς των δέντρων τους- και στη συνέχεια όδευαν προς εξαγωγή. Μέχρι σήμερα μάλιστα, υπάρχουν χωριά, όπου το χαρούπι ακολουθεί την ίδια πορεία.
Μάλιστα, αν δεν το ήξερες, το χωριό Ζύγι, τουλάχιστον με τη σημερινή του μορφή, άρχισε να δημιουργείται από τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας. Εδώ κτίστηκαν οι μεγάλες αποθήκες χαρουπιών, η εξαγωγή των οποίων άρχισε να γίνεται από εκεί. Η καλλιέργεια χαρουπιών στην γύρω περιοχή ήταν σημαντική. Όλη σχεδόν η παραγωγή χαρουπιών της Λάρνακας και της Λεμεσού, συγκεντρωνόταν στο Ζύγι και αποθηκεύονταν σ’ αυτές τις πετρόκτιστες αποθήκες. Μάλιστα, ακόμα και το όνομα Ζύγι, που δόθηκε στο χωριό, οφείλεται στο ότι εδώ οι παραγωγοί μετέφεραν τα χαρούπια για ζύγισμα, πριν τα παραδώσουν στις αποθήκες. Στη συνέχεια βέβαια, αλέθονταν στους χαρουπόμυλους κι από εκεί από την αποβάθρα φορτώνονταν σε πλοία για εξαγωγή. Οι πετρόκτιστες αποθήκες χαρουπιών που είχαν κτιστεί τότε, καθώς και η αποβάθρα για την φόρτωση στα καράβια, δεσπόζουν μέχρι σήμερα στην κεντρική και παραθαλάσσια περιοχή του χωριού.
Ενώ στις μέρες μας η λευκή ζάχαρη κυριαρχεί στις έτοιμες τροφές πριν μερικά χρόνια ένα από τα κυριότερα φυσικά γλυκαντικά στον κόσμο ήταν το χαρούπι. Στην Κύπρο του χθες το πιο γνωστό γλυκό έδεσμα και μάλιστα νηστίσιμο, ήταν τα χειροποίητα «κουλουρούθκια» που βράζονταν μεσ’ το τερατζόμελο». Γενικά το χαρούπι όμως, ήταν γνωστό και ως το «ψωμί του Ιωάννη του Βαπτιστή», που τρεφόταν με χαρούπια, σύμφωνα με το Ευαγγέλιο. Τα χαρούπια όμως, κράτησαν στη ζωή και τον Άσωτο Υιό. Επίσης, κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου τα χαρούπια δίνονταν σαν τροφή στα παιδιά.
Photo Credits: Flora Westbrook από το Pexels
Και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Γερμανική κατοχή, στρατοί, άλογα και ο κόσμος της Ελληνικής υπαίθρου κρατήθηκαν στη ζωή χάρη σ’ αυτό το δώρο της φύσης! Αργότερα άρχισαν να το χρησιμοποιούν για την παρασκευή φιλμ, φαρμάκων, καλλυντικών, γλυκών και σοκολάτων. Τα τελευταία χρόνια το χαρούπι και το χαρουπόμελο είναι αρκετά δημοφιλές στην Ευρώπη. Τώρα πια διατίθεται στα είδη υγιεινής διατροφής, σαν ένα εξαιρετικό εναλλακτικό της σοκολάτας, κάτι που τα παιδιά της Κύπρου το απολάμβαναν για ολόκληρες γενιές.
Photo credits: PublicDomainPictures από το Pixabay
Τα χαρούπια αποτελούν μια εξαιρετικά πλούσια τροφή. Είναι πλουσιότερα σε ασβέστιο ακόμα και από το γάλα αφού περιέχουν 350 μγ. ασβεστίου ανά 100γρ. σε σύγκριση με το γάλα που περιέχει 120 μέχρι 130 μγ. ανά 100 γρ. Η πρωτεΐνη των χαρουπιών φθάνει στο 4%, οι υδατάνθρακες στο 63% ενώ ταυτόχρονα τα χαρούπια είναι πλούσια σε φωσφόρο (80μγ. ανά 100 γρ.). σε βιταμίνες Α και Β, ενώ περιέχουν ακόμη μικρές ποσότητες σιδήρου, νατρίου και πολλά άλλα μεταλλικά στοιχεία.
Photo credits: Megumi Nachev από το Unsplash
Η χαρουπόσκονη (σαν το κακάο) και το χαρουπόμελο είναι πολύ θρεπτικά και εύγεστα προϊόντα που βγαίνουν από το χαρούπι. Ειδικά το χαρουπόμελο περιέχει σίδηρο, φωσφόρο, κάλιο, μαγνήσιο, ιχνοστοιχεία, βιταμίνες Α και D, σύμπλεγμα βιταμίνης Β . Να θυμάσαι επίσης ότι είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά «φάρμακα» κατά της δυσκοιλιότητας αφού καθαρίζει το εντερικό σύστημα του ανθρώπου. Επίσης, το ασβέστιο που περιέχει το χαρουπόμελο σε μεγάλο βαθμό, παίζει καθοριστικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες του οργανισμού:
Γι’ αυτό και η χρήση του συστείνεται σε:
Βάλε κι εσύ το χαρουπόμελο στην διατροφή και την καθημερινότητα σου… Πώς; Απλά, φρόντισε να απολαμβάνεις δύο κουταλιές του γλυκού κάθε μέρα. Αυτή η ποσότητα είναι αρκετή για να δεις σύντομα τα ευεργετικά του αποτελέσματα. Μπορείς επίσης να το χρησιμοποιείς ως φυσικό γλυκαντικό στο τσάι, στο γιαούρτι, σε κέικ, στο παγωτό ως σιρόπι ή σε ότι άλλο σκεφτείς!
Η Ανώγυρα είναι το μοναδικό χωριό στο οποίο συνεχίζεται η παράδοση της παρασκευής παστελιού, ενός παραδοσιακού γλυκού με βασικό του υλικό το χυμό χαρουπιών. Το παστέλι φτιάχνεται κάθε χρόνο, ξεκινώντας τον Σεπτέμβριο και μέχρι το Μάιο. Κι αυτό, γιατί όταν οι κλιματολογικές συνθήκες ανεβάζουν τη θερμοκρασία, το παστέλι δεν πλάθεται εύκολα. Μέχρι και σήμερα στο χωριό υπάρχουν αρκετές οικογένειες που ασχολούνται επαγγελματικά με την παρασκευή του συγκεκριμένου, πολύ εύγευστου, προϊόντος. Το Μουσείο Χαρουπιού «Μαύρος Χρυσός» στεγάζεται στο παλιό τουρκοκυπριακό σχολείο του χωριού, το οποίο αναπαλαιώθηκε το 2000. Κάθε Σεπτέμβριο γίνεται στο χωριό το Φεστιβάλ Παστελιού, όπου το τέλος της συγκομιδής γιορτάζεται με φαγητό, χορό και τραγούδι. Κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ μπορεί κανείς να παρακολουθήσει ολόκληρη της διαδικασία κατασκευής του παστελιού, ενώ προσφέρεται παστέλι και κουλουρούθκια με τερατσόμελο.
Μουσείο Χαρουπιού «Μαύρος Χρυσός»: Οινοποιείου 15, Ανώγυρα, τηλ. 25 222 225 και 25 222 357
Οι χαρουπόμυλοι στη Λεμεσό, στο ιστορικό κέντρο της πόλης, κοντά στο Μεσαιωνικό Κάστρο και στο παλιό Λιμάνι, χτίστηκαν στις αρχές του 1900. Τότε, τα χαρούπια ήταν από τα κύρια προϊόντα που εξήγαγε η Κύπρος στην Αγγλία, Αίγυπτο, Ρωσία και άλλες χώρες. Τα περισσότερα από τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν στην επεξεργασία των χαρουπιών διασώζονται άθικτα και εκτίθενται από το 2002 σε ένα κτήριο που ανακαινίστηκε- συνδυάζοντας την αυθεντική ατμόσφαιρα του παρελθόντος με την εξελιγμένη αισθητική του σήμερα.
Στο Λεμεσό λοιπόν, υπάρχουν αυτές οι παλιές πετρόκτιστες αποθήκες χαρουπιών. Εδώ στεγάζεται το Μουσείο του Χαρουπόμυλου Λανίτη. Στην αίθουσα του μουσείου διασώζονται και εκτίθενται όλα τα εργαλεία και μηχανήματα που χρησιμοποιούνταν κάποτε στο εμπόριο των χαρουπιών.
Μουσείο Χαρουπόμυλου: Οδός Βασιλίσσης Βερεγγάριας, Λεμεσός, τηλ. 25 820430
Το χαρούπι στην αρχαία Ελλάδα λεγόταν «κεράτιον». Το καράτι, η μονάδα μέτρησης του βάρους των πολύτιμων λίθων και του χρυσού, ξεκίνησε από μια αρχαία πρακτική… Οι αρχαίοι πρόγονοί μας λοιπόν, μετρούσαν το χρυσό με το βάρος των σπόρων των χαρουπιών, των «κερατίων». Στη συνέχεια, η λατινική παραφθορά της λέξης έγινε carat- και μεταφέρθηκε πίσω σε μας σαν καράτι. Το ρωμαϊκό νόμισμα καθαρού χρυσού solidus ζύγιζε 24 σπόρια χαρουπιού, ή 24 καράτια. Έτσι έγινε το μέτρο σύγκρισης για όλα τα υπόλοιπα κράματα χρυσού (18 καρατιών, 16 κ.λπ.). Αργότερα, το μέτρο αυτό βάρους τυποποιήθηκε και ζυγίζει ακριβώς 0.2 γραμμάρια.
Photo credits: Mojca J από το Pixabay
Tags: carob, carob syrop, χαρούπι, χαρουπόμελο
Τώρα που πλησιάζουν οι γιορτές των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς,…
Από τα κρυστάλλινα «δάκρυα» των μαστιχόδεντρων της Χίου, το μοναδικό…
H λεβάντα είναι ένα από τα πιο όμορφα βότανα, και…
