Ο Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου παρουσίασε στη Νέα Σκηνή στο Θέατρο ΘΟΚ, τον τόμο αφιερωμένο στην εργασία του καταξιωμένου Γερμανού σκηνοθέτη, μελετητή και δασκάλου του θεάτρου Heinz-Uwe Haus, με τίτλο Heinz-Uwe Haus and Theatre Making in Cyprus and Greece, που κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2021 από τον έγκριτο εκδοτικό οίκο Cambridge Scholars Publishing, σε επιμέλεια του ίδιου του δημιουργού και του Daniel Meyer-Dinkgräfe, οι οποίοι ήταν παρόντες στη εκδήλωση.

Το βιβλίο του Heinz-Uwe Haus περιέχει μια ολοκληρωμένη, πορεία θεατρικής δραστηριότητας, καταγράφοντας έναν σημαντικό όγκο υλικού που έχει γραφτεί και δημοσιευτεί αναφορικά με τη σκηνοθετική εργασία του δημιουργού: σκηνικές αναγνώσεις του κυρίως σε έργα του Μπρεχτ, καθώς και σε έργα άλλων δραματουργών –από το αρχαίο ελληνικό δράμα, το ελισαβετιανό, το σύγχρονο δραματολόγιο– τόσο στην Κύπρο όσο και στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει επίσης πρωτογενές υλικό που έγραψε ο σκηνοθέτης για τους ηθοποιούς του, ανακοινώσεις των παραγωγών στον Τύπο, κριτικές εφημερίδων και ακαδημαϊκά άρθρα σχετικά με τις παραγωγές, εισηγήσεις σε συνέδρια, καθώς και σημειώματα ηθοποιών, σκηνογράφων, μουσικών, φωτιστών και άλλα.

Προσφωνώντας τον τιμώμενο σκηνοθέτη ως ανεκτίμητο και συνεπή φίλο και συνεργάτη, όχι μόνο του ΘΟΚ αλλά και του κυπριακού θεάτρου, η  Πρόεδρος του Δ.Σ. ΘΟΚ Αντιγόνη Παπαφιλίππου σε σύντομο καλωσόρισμά της αναφέρθηκε στο εντυπωσιακό εύρος της θεατρικής δραστηριότητας του Heinz-Uwe Haus της οποίας ο ΘΟΚ αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι, υπογραμμίζοντας την τιμή και τη χαρά του ΘΟΚ να συνεργάζεται με τέτοιους ενεργούς, δοτικούς δημιουργούς που έχουν αφήσει το λιθαράκι τους στην πολιτιστική πορεία του τόπου.

Μέσα από μια πανοραμική επισκόπηση του πολύπλευρου έργου του σκηνοθέτη ο φιλόλογος, εκπαιδευτικός και κριτικός λογοτεχνίας Κώστας Χατζηγεωργίου μίλησε για το περιεχόμενο του βιβλίου,  «[…]Το βιβλίο, που είναι επιμέλεια του ίδιου του Ούβε Χάουζ και του Ντάνιελ Μέγιερ-Ντινκρέφε, περιλαμβάνει, εκτός από την εισαγωγή, οκτώ κεφάλαια και ευρετήριο. Σε αυτά τα οκτώ κεφάλαια εντάσσεται μια συλλογή κειμένων που αφηγούνται την ιστορία των θεατρικών δραστηριοτήτων του Χάουζ στην Κύπρο και την Ελλάδα. Μέσα από αυτά τα κείμενα, που αποτελούνται από σημειώματα, συνεντεύξεις, διαλέξεις και ανακοινώσεις του ιδίου, και κριτικές, αναλύσεις και δοκίμια των συνεργατών του, προβάλλει μια πανοραμική εικόνα ενός έργου πολυσύνθετου και επιβλητικού. Έχουμε τις 14 ‘επαγγελματικές’ παραγωγές, όπως τις αποκαλεί ο ίδιος, έργων του Μπρεχτ, του Σαίξπηρ, του Καρβαχάλ, του Ευριπίδη, του Σοφοκλή, του Σίλλερ, του Μπόχερτ, και του Ίψεν, που παρουσιάστηκαν στη Λευκωσία και τις άλλες πόλεις της Κύπρου, καθώς και στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, το Αγρίνιον, την Καλαμάτα, την Πάτρα και τις Οινιάδες. Τρεις από αυτές τις παραστάσεις, Η μάνα κουράγιο και Ο καλός άνθρωπος του Σετσουάν του Μπρεχτ, και το Μέτρο για Μέτρο του Σαίξπηρ πήγαν το θέατρό μας πέρα από τα σύνορα της μικρής μας πατρίδας· οι πρώτες δύο στην Αθήνα το 1976 και το 1979 αντίστοιχα και η Τρίτη στο Φεστιβάλ της Βαϊμάρης το 1976, όπου απεκόμισαν εγκωμιαστικά σχόλια αλλά και επιβεβαίωσαν την ιδιαίτερη ταυτότητα του θεάτρου μας σε αντιπαραβολή με αξιόλογα σχήματα του εξωτερικού.

Στο βιβλίο καταγράφεται και μια άλλη πτυχή του έργου του Χάουζ, που δεν απευθύνεται στο ευρύ κοινό, αλλά έχει και αυτή την ιδιαίτερη σημασία της. Εκτός από σημαντικός σκηνοθέτης, ο Χάουζ υπήρξε και ιδιαίτερα εξαίρετος δάσκαλος του θεάτρου. Από τη δεκαετία του 1970 διδάσκει και σκηνοθετεί στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Στην Κύπρο κάθε φορά που ερχόταν για κάποια παραγωγή, διοργάνωνε ταυτόχρονα και κάποιο εργαστήρι. Ένα μέρος αυτής της δουλειάς αφιερώθηκε στον Μπρεχτ και το επικό θέατρο. Οι ηθοποιοί είχαν την ευκαιρία, σε μια ατμόσφαιρα εντελώς διαφορετική από εκείνη της πρόβας, να γνωρίσουν τη θεωρία και τις μεθόδους του επικού θεάτρου, που ήταν εντελώς καινούργιο γι αυτούς.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η δουλειά του για το αρχαίο ελληνικό δράμα, που το θεωρούσε λίκνον του δυτικού θεάτρου και πολιτισμού. Δεν έπαψε ποτέ του να ενδιαφέρεται για το αρχαίο δράμα, το οποίο παρουσίασε μέσα από επαγγελματικές παραστάσεις αλλά και εργαστηριακές, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Κύπρο […].

Σε κάθε κείμενό του ο Χάουζ αφήνει να φανεί με σαφήνεια η θεώρησή του για το θέατρο και πώς αυτή επενεργεί στην ανάγνωση του κάθε θεατρικού έργου, που πρόκειται να ανεβάσει στη σκηνή. Για τον Χάουζ το θέατρο είναι μια καλλιτεχνική διαδικασία, μια τέχνη, που λειτουργεί μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι και αντανακλά τις αντινομίες, που αναφύονται μέσα από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Χαρακτηριστικά, μας λέει ο ίδιος ότι μια παράσταση πρέπει πάντοτε «να αναζητεί τη διαλεκτική της ιστορικής αλήθειας και της τρέχουσας εντοπιότητας […]».

O Daniel Meyer-Dinkgräfe, καλλιτεχνικός διευθυντής του piccolo teatro Haventheater Bremerhaven της Γερμανίας μίλησε για τη σχέση με τον δάσκαλό του, Heinz-Uwe Haus:

«[…] Οι συνάδελφοι μου ηθοποιοί στην παραγωγή των Περσών, οι οποίοι είχαν αποφοιτήσει από καθιερωμένες θεατρικές σχολές της Γερμανίας τα τελευταία δέκα χρόνια, δεν είχαν γνωρίσει σκηνοθετικές προσεγγίσεις όπως αυτές του Χάουζ, ούτε κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, ούτε και αργότερα στην άσκηση του επαγγέλματός τους. Τους φαινόταν ότι ο Χάουζ έλεγε ιστορίες, μοιραζόταν μαζί τους ανέκδοτα ή πολιτικές απόψεις για γεγονότα που συνέβησαν στο παρελθόν αλλά και στο παρόν, πέρα από τους πολιτισμούς, πέρα από την ιστορία. Το πώς αυτά σχετίζονταν με τη διαδικασία της πρόβας, ή το περιεχόμενο ενός έργου δεν ήταν ποτέ σαφές. Το καστ μόνο όταν περνούσαν εβδομάδες αντιλαμβάνονταν ότι κάθε λέξη που έλεγε ο Χάουζ είχε τον σκοπό της, και τίποτα δεν ήταν τυχαίο ή θέμα συγκυρίας: το περιεχόμενο και τα συμφραζόμενα βοηθούσαν τον ηθοποιό να αναπτύξει, βαθμιαία και σχεδόν ανεπαίσθητα, μια βαθιά αίσθηση του χαρακτήρα που εκαλείτο να ερμηνεύσει […]».

Η Δέσποινα Μπεμπεδέλη, με πρωταγωνιστική συμμετοχή σε σημαντικό αριθμό παραγωγών του Heinz-Uwe Haus, έκανε μια προσωπική από καρδιάς κατάθεση για τη συνεργασία της με τον Γερμανό σκηνοθέτη:

«[…] Μέσα σε 5 χρόνια 1975-1979 ο Χάους σκηνοθέτησε τέσσερα έργα: Τον Καυκασιανό κύκλο με την κιμωλία, την Μάνα κουράγιο και τα παιδιά της , τον Καλό άνθρωπο του Σετσουάν του Μπρεχτ και το Με το ίδιο μέτρο του Σαίξπηρ. Το νεοσύστατο κρατικό μας θέατρο έχει ήδη ανεβάσει τον πήχη ψηλά. Το καλλιτεχνικό δυναμικό του Οργανισμού εμπλουτίστηκε με νέες πολύτιμες εμπειρίες. Χάριν στον Χάους κατενόησε τη Μέθοδο του Μπρεχτ στην πράξη. Κατέκτησε ένα νέο υποκριτικό κώδικα. Μεγάλο κέρδος. Αλλά και το κοινό μας μπήκε σε μια νέα διαδικασία σκέψης και σχέσης με τη σκηνική δράση. […]

Όσοι δουλέψαμε μαζί σου, Ούβε, ξέρουμε ότι ένα κομμάτι της καρδιάς σου το έχεις αφήσει εδώ γεμάτο αγάπη για την Κύπρο, για το λαό της, την ιστορία της, την κουλτούρα της, την παράδοσή της, την ομορφιά της φύσης της. Τον ήλιο και τη θάλασσά της. Περπάτησες και γνώρισες τους απλούς ανθρώπους της και κάπου μια μέρα σε ένα χωράφι είδες ένα κάρο πεταμένο, άχρηστο και το πήρατε με τον Νίκο Κουρούσιη και το μεταμορφώσατε στο θρυλικό κάρο-καντίνα της Μάνας Κουράγιο […]».

Φανερά συγκινημένος, ο σκηνοθέτης Heinz-Uwe Haus στην αντιφώνησή του, αφού ευχαρίστησε τον ΘΟΚ για τη διοργάνωση της παρουσίασης του βιβλίου, ανέφερε,

«Η συνεργασία μας άρχισε πριν από πολλά χρόνια, στο τέλος του Αυγούστου του 1975, όταν ήρθα, για πρώτη φορά, στην Κύπρο για να σκηνοθετήσω ένα έργο. Μέσα από αυτήν την εμπειρία, που χρονολογείται 47 χρόνια τώρα, έχει αναπτυχθεί μια σχέση ζωής, γεμάτη από αισθήματα αμοιβαίας αγάπης και θαυμασμού. Θυμάμαι ότι τότε μαζί μας, ήταν πολλοί από τους πρωτοπόρους του κυπριακού θεάτρου και της πολιτιστικής αφύπνισης. Από την πρώτη μέρα είχαμε μαζί μας τους Βλαδίμηρο Καυκαρίδη, Χριστάκη Γεωργίου, Γιώργο Κοτσώνη, Νίκο Σιαφκάλη, Παναγιώτη Σέργη, Γιάννη Κατσούρη, Νίκη Μαραγκού, Μόνικα Βασιλείου, Νίκο Χαραλάμπους, Δέσποινα Μπεμπεδέλη, Λένια Σορόκου, Τζένη Γαϊτανοπούλου, Άλκηστη Παυλίδου, Νεόφυτο Νεοφύτου, Αντώνη Κατσαρή, Νίκο Κουρούσιη, Στέλιο Καυκαρίδη, και από τη δεύτερη παραγωγή και μετά ήρθαν σε αυτό το σχήμα συνεργασίας και οι Γκλυν Χιούζ, Ανδρέας Χριστοφίδης και Εύης Γαβριηλίδης. Οι πιο πολλοί από αυτούς μπορεί να μην είναι πια μαζί μας, όμως δεν έπαψαν να βρίσκονται βαθιά μέσα στην καρδιά και τη μνήμη μας.

Νιώθω βαθιά συγκινημένος που την αποψινή βραδιά διοργανώνει ο ΘΟΚ. Μου δίνει την ευκαιρία να μοιραστώ μαζί σας, αυτή τη φορά υπό τη μορφή βιβλίου, την πολυδιάστατη εμπειρία που αποκόμισα από τη δουλειά μου στο θέατρο εδώ στην Κύπρο και την Ελλάδα. Ευχαριστώ τον Daniel Meyer-Dinkgräfe και τον Κώστα Χατζηγεωργίου, που μοιράστηκαν μαζί μου την επιμέλεια του βιβλίου. Η προσφορά τους υπήρξε, καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδοτικής προσπάθειας, συνεχής και αδιάπτωτη. Μόνο ως ομάδα θα μπορούσαμε να χειρισθούμε το μέγεθος της ύλης. Θερμές ευχαριστίες οφείλω και στον Νεόφυτο Νεοφύτου, ο οποίος έδωσε αμέριστη τη στήριξή του στο όλο έργο συντονίζοντας την επικοινωνία ανάμεσα στους συντελεστές.

Η συνεισφορά της Δέσποινας Μπεμπεδέλη, του Στέλιου Καυκαρίδη, του Άντη Παρτζίλη, της Άντρης Κωνσταντίνου, του Κλείτου Ιωαννίδη και του Ελλάδιου Χανδριώτη, καθώς και όλων των άλλων συνεργατών μου, που δεν είναι δυνατό να αναφέρω τα ονόματά τους αυτή τη στιγμή, καταδεικνύει ότι η προσπάθειά μας να φέρουμε τον σημερινό κόσμο στη σκηνή οδήγησε σε μια νέα πρόσληψη όχι μόνο της δραματουργίας και της αισθητικής του Μπρεχτ, αλλά και του θεάτρου γενικότερα […].

Διαβάστηκε επίσης από την ηθοποιό Λουκία Πική το κείμενο του Χάινζ-Ούβε Χάους Δύο σχολές που περιλαμβάνεται στην έκδοση. Την εκδήλωση συντόνισε η θεατρολόγος του ΘΟΚ Κυριακή Αργυρού. Κατά τη διάρκεια της παρουσίασης προβλήθηκε φωτογραφικό υλικό από παραγωγές του Ούβε Χάουζ στον ΘΟΚ  καθώς και το επετειακό βίντεο για τα 50 χρόνια του Οργανισμού, σχετικό με τις παραστάσεις έργων του Μπρεχτ μετά την εισβολή του 1974, και την καθοριστική συμβολή του σκηνοθέτη σε αυτές.

Φωτογραφίες: Αντώνης Αντωνίου