Η επέτειος της εθνικής παλιγγενεσίας που γιορτάζεται σήμερα, ανήμερα της 25ης Μαρτίου, μας φέρνει στο νου τους τσολιάδες, τους αρματωλούς και τους κλέφτες, αλλά και τη ρομαντική φορεσιά της βασίλισσας Αμαλίας. Μ’ αυτή την ευκαιρία λοιπόν, σε ξεναγούμε στην ιστορία της φουστανέλας και της ελληνικής ενδυμασίας…

Η ελληνική ενδυμασία στους προηγούμενους αιώνες ήταν παρεξηγημένη. Εικόνες από τσολιαδάκια, ρομαντικές Αμαλίες, καραγκούνες και βλαχοπούλες έκρυβαν την πραγματική της εικόνα. Στοιχεία της φαντασίας των ξένων περιηγητών – ζωγράφων (όπως σε μια εκδοχή «μαρκησίας» σε χαρακτικό λαϊκής φορεσιάς!) συνυπάρχουν στις εκατοντάδες απεικονίσεις της ελληνικής ενδυμασίας από τον 16ο ακόμη αιώνα. Η φαντασμαγορία, η φαντασία στη σύνθεση των κομματιών, οι τολμηροί χρωματικοί συνδυασμοί, ο πλούτος των περίτεχνων κοσμημάτων -ίδια όλα της ελληνικής ενδυμασίας- ενέπνευσαν αλλά και… ζάλισαν τους ξένους περιηγητές που έμπλεξαν αυθεντικά και φανταστικά στοιχεία στις απεικονίσεις τους.Κι όμως η αλήθεια για την ελληνική φορεσιά διαφέρει, γιατί οι τολμηροί συνδυασμοί χρωμάτων στις ενδυμασίες της Κρήτης (πράσινο με κόκκινο ή μπλε με κίτρινο), τα see through της Χίου, τα ψηλά καπέλα στη Μακεδονία, τα επάλληλα φορέματα στη Μήλο, τα βαριά κοσμήματα των Σαρακατσάνων, τις ανατολίτικες χυτές ενδυμασίες των εμπόρων (ώστε να φαίνονται ευκατάστατοι) και τον γιορταστικό στολισμό των φουστανελάδων, είχαν τη δική τους σημασία.

Οι διαφορές

Η ελληνική φορεσιά, διατηρεί στοιχεία από την αρχαιότητα, ενώ διαφέρει από περιοχή σε περιοχή. Είναι όμως εκπληκτική η ομοιομορφία που παρουσιάζουν όσες προέρχονται από την ίδια περιοχή. Πολλές φορές όμως ενώ έχουν ομοιομορφία, διαφέρουν στην ονομασία. Είναι γνωστό ότι η λαϊκή τέχνη και ειδικά η φορεσιά, έχει σχέση άμεση με το βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο μια κλειστής και απομονωμένης πολλές φορές μικρής κοινωνίας. Η φορεσιά λοιπόν δεν είναι μόνο είδος ανάγκης, αλλά εξυπηρετούσε και την επιθυμία των ανθρώπων για στολισμό. Οι φορεσιές συνδέονται στενά με ποικίλες εκφράσεις του λαϊκού πολιτισμού και αντανακλούν τα βιώματα της λαϊκής ψυχής. Η λαϊκή φορεσιά σχετικά με την κατασκευή των υλικών της, την υφαντή ή κεντητή διακόσμηση με συμπλήρωμα το κόσμημα, διατηρεί με θρησκευτική προσήλωση τα παραδοσιακά στοιχεία. Τα καλλωπιστικά στοιχεία μιας φορεσιάς καταξιώνονται και από το ιδεολογικό τους περιεχόμενο. Σε αυτά μια ιδέα γίνεται σύμβολο: ο σταυρός συμβολίζει τη θρησκεία, μια καρδιά την αγάπη, ένα λουλούδι τη νεότητα, ένας δικέφαλος αετός την υπερφυσική δύναμη, ένα δέντρο ή μια ανθοστήλη τη μακροζωία, μια γοργόνα την προστασία από το κακό. Η αυστηρή κοινωνική προσαρμογή αξιολογείται κυρίως στη γιορτινή και νυφική φορεσιά.Η καθημερινή είναι δημιούργημα της οικιακής οικοτεχνίας, εξυπηρετούσε πρακτικές ανάγκες που είναι σημαντικές από κοινωνιολογική, οικονομική, πολιτισμική και λαογραφική άποψη. Δεν υπάρχουν όμως στοιχεία που θα μπορούσε κάποιος να μελετήσει βαθύτερα. Οι φορεσιές που κινούνται στα πλαίσια των βασικών αρχών της οικογενειακής και κοινωνικής ζωής των τοπικών εθίμων και του καλλωπισμού έχουν ρίζες το μακρινό παρελθόν και καταγράφονται επί το πλείστον οι γιορτινές και νυφικές φορεσιές. Η φορεσιά διαφέρει σύμφωνα με την ηλικία και την κοινωνική θέση εκείνου που τη φορά. Η φορεσιά της νέας κοπέλας σηματοδοτείται με στοιχεία από εκείνα της αρραβωνιασμένης, της παντρεμένης, της νεόνυμφης, της γυναίκας με παιδιά, της χήρας, της ηλικιωμένης. Από την άλλη, οι ενδυμασίες γι’ αυτούς που τις φορούσαν ήταν μια ταυτότητα. Διακριτικά των επαγγελμάτων (κληρικός, στρατιωτικός, ναυτικός, χασάπης, αγρότης), της κοινωνικής θέσης (άρχοντας, αστός) ακόμα και της οικογενειακής κατάστασης.

Η στολή του εύζωνα 

Την Ευζωνική στολή, έτσι όπως την ξέρουμε σήμερα, τη βλέπουμε σε πίνακες της περιόδου της Τουρκοκρατίας (1453-1821), να τη φορούν οι αρματωλοί και οι κλέφτες. Ο τσολιάς, με την ηρωική φουστανέλα και το θρυλικό τσαρούχι, έγινε σύμβολο της Εθνεγερσίας. Μετά την Επανάσταση του 1821 η στολή του Εύζωνα καθιερώνεται επίσημα σαν Εθνική ενδυμασία όλων των οπλαρχηγών και αγωνιστών της επανάστασης του 1821. Η στολή των Ευζώνων έχει μακρά ιστορία. Ο τύπος της αρχίζει να διαμορφώνεται από την εποχή του Ομήρου με τους “καλά-ζωσμένους” μαχητές που ονομάζοντας Εύζωνες (ευ-ζώνες) και ολοκληρώνεται κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας σε συγκεκριμένο τύπο στολής, με τη φουστανέλα και το τσαρούχι.Από το 1821 και μετά η ευζωνική στολή καθιερώθηκε ως επίσημη Εθνική ενδυμασία. Η κατασκευή της δεν είναι μια απλή διαδικασία, γιατί είναι εξολοκλήρου χειροποίητη. Τα κυρίως μέρη της είναι: Ο σκούφος (φάριο) από κόκκινη τσόχα και μεταξωτή μαύρη φούντα. Το λευκό πουκάμισο (υποδήτης) έχει μεγάλο άνοιγμα μανικιών. Το γιλέκο (φέρμελη) είναι κεντημένο με λευκά ή επίχρυσα νήματα κι έχει σχέδια μεγάλης παραδοσιακής και λαογραφικής σημασίας.Η φουστανέλα, από λευκό ύφασμα 30 μέτρων, έχει 400 πιέτες, όσες δηλαδή και τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Τέλος, το λευκό χρώμα της φουστανέλας συμβολίζει την αγνότητα των αγώνων και θυσιών του υποδουλωμένου Έθνους, επί 400 χρόνια για την ανάκτηση της Εθνικής ανεξαρτησίας και λευτεριάς του.

Τα τσαρούχια του τσολιά

Τα τσαρούχια είναι εξολοκλήρου χειροποίητα από σκληρό κόκκινο δέρμα και σόλα οπλισμένη με 60 καρφιά. Κάθε ζευγάρι τσαρούχια ζυγίζει περίπου τρία κιλά. Η μύτη του τσαρουχιού καταλήγει σε μια αιχμηρή προεξοχή που καλύπτεται από μια μαύρη φούντα.

Φωτογραφίες: Canva.com  και από την έκδοση “Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ” της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος